ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ (ਪਲੀਥੋਲੋਜੀਕਲ ਯੁੱਗ)
ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ Prehistoric Age ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸਾਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈ। ਇਹ ਯੁੱਗ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਦੌਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
1. ਪਾਲਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (Old Stone Age)
2. ਮੀਸੋਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (Middle Stone Age)
3. ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (New Stone Age)
1. ਪਾਲਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (Old Stone Age)
ਪਾਲਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਪੱਥਰ ਦੇ ਸਧਾਰਣ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਭਾਲਣ-ਫਿਰਨ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਲਗਭਗ 2.5 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ 10,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਮੀਸੋਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (Middle Stone Age)
ਮੀਸੋਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਪਾਲਿਓਲਿਥਿਕ ਅਤੇ ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਦੌਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਆਇਆ ਸੀ। ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਨੁਕਿਲੇ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਨੁੱਖ ਸੱਜੀਵ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੌਰ ਲਗਭਗ 10,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ 8,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਸੀ।
3. ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ (New Stone Age)
ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਦੌਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕੱਚੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਹੱਥੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਖੇਤੀ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਯੁੱਗ ਲਗਭਗ 8,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ 3,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ:
1. ਪੱਥਰ ਦੇ ਉਪਕਰਨ: ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਥਰ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਬਣਾਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਛਰੀਆਂ, ਬੋਡੀਆਂ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ।
2. ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ: ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜੰਗਲਾਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਸਾਇਆ ਸੀ।
3. ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ: ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ।
ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਇਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸੰਯੋਗ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।