TOPIC -06 "ਬੱਚਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੰਕਲਪ" (Concept of Child-Centered & Progressive Education)
ਬੱਚਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੰਕਲਪ
1. ਬੱਚਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਰਥ
ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖਿਆ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ, ਯੋਗਤਾਵਾਂ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਗਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ (ਅਧਿਆਪਕ) ਦਾ ਕੰਮ ਹੁਕਮ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
ਸਿੱਖਣ ਬੱਚੇ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ।
ਸਰਗਰਮੀ (Activity) ਆਧਾਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ।
ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅੰਤਰਾਂ ਦੀ ਕਦਰ।
ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ।
2. ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਰਥ
ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਅਮਰੀਕੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ John Dewey ਨਾਲ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਨਹੀਂ।
ਬੱਚਾ ਆਪਣਾ ਗਿਆਨ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਕਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਰਾਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
"Learning by Doing" (ਕਰ ਕੇ ਸਿੱਖਣਾ)।
ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਤੇ ਜ਼ੋਰ।
ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਵਾਤਾਵਰਣ।
ਸਮਾਜਕ ਅਨੁਭਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਣ।
ਕਿਤਾਬ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਬਜਾਏ ਤਜਰਬਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ।
3. ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਪ
ਬੱਚਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਕਾਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮਾਜਕ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਮੁੱਲਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਸਿੱਖਿਆਕ ਮਹੱਤਤਾ
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧਦਾ ਹੈ।
ਅਨੁਭਵ ਆਧਾਰਿਤ ਗਿਆਨ ਜੀਵਨ ਭਰ ਟਿਕਦਾ ਹੈ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਤੇ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ, ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5. ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
MCQ:
ਬੱਚਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਕੀ ਹੈ?
"Learning by Doing" ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਨਾਲ ਹੈ?
ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕੌਣ ਹਨ?
No comments:
Post a Comment
THANKYOU FOR CONTACT. WE WILL RESPONSE YOU SOON.